วิกฤตการเงินโรงพยาบาลรัฐ ความท้าทายของระบบสุขภาพไทย กับความหวังที่ต้องเร่งฟื้นฟู

จากข้อมูลล่าสุด ณ สิ้นเดือนกุมภาพันธ์ 2568 พบว่า โรงพยาบาลในสังกัด สป.สธ. จำนวน 901 แห่ง มีเงินบำรุงสุทธิหลังหักภาระผูกพันคงเหลืออยู่ที่ 51,375 ล้านบาท แม้ในภาพรวมจะยังมีเงินสะสมอยู่ แต่ในรายละเอียดกลับพบความแตกต่างชัดเจนระหว่างโรงพยาบาลที่มีฐานะการเงินมั่นคงกับกลุ่มที่กำลังประสบปัญหาอย่างหนัก โดยมีโรงพยาบาลถึง 183 แห่ง ที่มีเงินบำรุงติดลบรวมกันถึง -4,380.9 ล้านบาท ขณะที่อีก 718 แห่งมีเงินบำรุงเป็นบวกรวม 55,755.9 ล้านบาท

 

ความรุนแรงของสถานการณ์ยังสะท้อนผ่านการจัดระดับวิกฤตทางการเงิน ซึ่งในปีงบประมาณ 2568 โรงพยาบาลที่อยู่ในระดับวิกฤตขั้นสูงสุด หรือ “ระดับ 7 (สีแดง)” มีจำนวนเพิ่มขึ้นจาก 2 แห่งในปีก่อนหน้า เป็น 5 แห่งในปีนี้ ขณะที่ระดับ 6 (สีส้ม) ซึ่งเป็นระดับที่ยังพอแก้ไขได้กลับไม่มีเลยในปี 2568 จากที่เคยมีอยู่ 3 แห่งในปี 2567 ซึ่งอาจหมายถึงว่า สถานการณ์บางแห่งแย่ลงจนขยับขึ้นเป็นระดับสีแดง หรืออาจได้รับการเยียวยาจนหลุดพ้นระดับวิกฤตนี้แล้ว

 

สาเหตุของวิกฤตนี้ไม่ได้มาเพียงเพราะการบริหารจัดการภายในเท่านั้น แต่ยังสะท้อนปัญหาเชิงโครงสร้างของระบบการจัดสรรงบประมาณรายจ่ายของรัฐ โดยรายได้หลักของโรงพยาบาลรัฐส่วนใหญ่ในประเทศไทย มาจากการเบิกค่ารักษาพยาบาลจากกองทุนสุขภาพต่าง ๆ โดยเฉพาะกองทุนหลักประกันสุขภาพแห่งชาติ (บัตรทอง) ซึ่งเป็นหัวใจของการเข้าถึงการรักษาโดยไม่เสียค่าใช้จ่าย อย่างไรก็ตาม รายได้ที่โรงพยาบาลได้รับจากการเบิกจ่ายกลับยังต่ำกว่าต้นทุนจริงของการให้บริการอยู่มาก อีกทั้งยังมีรายได้บางส่วนที่ไม่สามารถเรียกเก็บได้เต็มจำนวน ทำให้เกิดการสะสมของปัญหาทางการเงินที่กัดกร่อนศักยภาพของโรงพยาบาลโดยรวม

 

สิ่งที่น่าจับตามองคือ แม้สถานการณ์ทางการเงินจะวิกฤต แต่ความต้องการของประชาชนกลับไม่ลดลง ตรงกันข้าม ยังมีแนวโน้มเพิ่มขึ้นทุกปี โดยในช่วง 3 ปีที่ผ่านมา (2564-2567) จำนวนผู้ป่วยในเพิ่มขึ้นถึง 13.84% หรือเฉลี่ยปีละ 4.42% ส่วนตัวชี้วัดด้านความซับซ้อนของโรคที่โรงพยาบาลรักษา (SumAdjRW) ก็เพิ่มขึ้นจาก 7.8 ล้าน เป็น 9.7 ล้าน หรือเพิ่มขึ้นกว่า 24.53% สะท้อนถึงภาระงานที่เพิ่มขึ้นควบคู่กับการรักษาที่ซับซ้อนขึ้น นอกจากนี้ การให้บริการผู้ป่วยนอกก็เพิ่มขึ้นกว่า 5.58% ภายในเพียงหนึ่งปี จาก 149 ล้านรายเป็นกว่า 158 ล้านรายในปี 2567

 

4 ปัจจัยทำไมโรงพยาบาลรัฐถึงติดลบ?

โรงพยาบาลขอนแก่น เงินบำรุงติดลบมากที่สุดในประเทศ ถึง -1,010 ล้านบาท

ปัญหาหลักเกิดจากต้นทุนค่าบุคลากรที่เพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็ว โดยเฉพาะจากการจ้างลูกจ้างเพิ่มขึ้นกว่า 22% ภายในเวลาเพียง 3 ปี แม้โรงพยาบาลจะมีศักยภาพในการให้บริการขั้นสูง และได้พยายามเพิ่มรายได้ผ่านคลินิกเฉพาะทาง รวมถึงปรับปรุงระบบการเบิกจ่ายให้มีประสิทธิภาพยิ่งขึ้น แต่ความรุนแรงของภาระขาดสภาพคล่องสะสมยังคงเป็นอุปสรรคใหญ่ในการดำเนินงาน

 

วาง 6 แนวทางแก้ปัญหารพ.ขอนแก่น 

นพ.เอกชัย เพียรศรีวัชรา ผู้ตรวจราชการเขตสุขภาพที่ 7 เป็นหัวหน้าคณะทำงานเพื่อวางแนวทางแก้ไขภายใต้หลักการ “ใช้งบอย่างคุ้มค่า – บริการดี – ระบบโปร่งใส” ดำเนินมาตรการต่างๆ ไปพร้อมกัน ได้แก่

1. ใช้ศักยภาพที่มีเพิ่มรายได้เข้าโรงพยาบาล ด้วยการเปิดบริการเฉพาะทางคุณภาพสูงในราคาภาครัฐ เช่น ตรวจสุขภาพ/คลินิกพิเศษเฉพาะทาง ซึ่งจะไม่ให้กระทบกับการบริการปกติ
2. การเบิกจ่ายต้องรวดเร็ว แม่นยำ ครบถ้วน และถูกระเบียบ โดยเชื่อมระบบข้อมูลบริการของโรงพยาบาลกับระบบศูนย์กลางข้อมูลด้านการเงิน (FDH)  ซึ่งจะช่วยลดปัญหาการเบิกจ่ายถูกตีกลับ และตั้งทีมตรวจสอบติดตามรายได้ที่ตกค้าง
3. ปรับการใช้ทรัพยากรอย่างคุ้มค่า ลดความซ้ำซ้อน/สิ้นเปลือง เช่น การรวมคลังยา/เวชภัณฑ์ย่อย ลดการตรวจแล็บและเอกซเรย์ซ้ำโดยไม่จำเป็น
4. ทบทวนการจ่ายค่าตอบแทนตามภาระงาน (P4P) ให้เป็นธรรม เปิดเผยข้อมูลอย่างโปร่งใสและให้ทุกหน่วยงานมีส่วนร่วม โดยผูกการจ่ายกับผลลัพธ์การดำเนินงาน เช่น รายรับที่สร้างเข้าโรงพยาบาล ความพึงพอใจผู้ป่วย เป็นต้น
5. สื่อสารกับบุคลากรทุกระดับอย่างตรงไปตรงมา ให้ทราบสถานการณ์ที่แท้จริงและมีส่วนร่วมกันในการเสนอแนวทางแก้ไขปัญหา รวมทั้งเปิดเผยข้อมูลต่อประชาชนอย่างสม่ำเสมอ
6. ติดตามประเมินผลอย่างสม่ำเสมอ โดยมีทีมกำกับติดตาม Dashboard รายไตรมาส เพื่อปรับเปลี่ยนมาตรการต่างๆ ให้เหมาะสม

 

คาด 1-3 ปี ลดหนี้สะสมรพ.ขอนแก่น 30-50 %

คาดว่า หากมาตรการต่าง ๆ ดำเนินการได้อย่างต่อเนื่อง จะเห็นผลชัดเจนในระยะเวลา 3–6 เดือนแรก โดยระบบการเงินของโรงพยาบาลจะเริ่มคล่องตัวมากขึ้น มีการเบิกเงินจากกองทุนที่มีประสิทธิภาพขึ้น ส่วนในระยะกลาง 6–12 เดือน อาจเห็นรายได้เพิ่มขึ้นจากบริการเฉพาะทาง และภายใน 1–3 ปีข้างหน้า โรงพยาบาลขอนแก่นอาจสามารถลดภาระหนี้สะสมได้ถึง 30–50%

 

 

ท่ามกลางความท้าทายครั้งใหญ่ของระบบโรงพยาบาลรัฐ สัญญาณเตือนที่เกิดขึ้นไม่ได้เป็นเพียง “ปัญหาการเงิน” แต่สะท้อนความจำเป็นในการทบทวนโครงสร้างงบประมาณด้านสุขภาพของประเทศทั้งระบบ การฟื้นฟูสถานะทางการเงินของโรงพยาบาลจึงไม่ใช่แค่การ “เอาตัวรอด” ของหน่วยบริการแต่ละแห่งเท่านั้น หากแต่คือความอยู่รอดของระบบสุขภาพถ้วนหน้า ที่ประชาชนทุกคนพึ่งพาในทุกช่วงวัยและทุกภาวะวิกฤต

 

 

อ้างอิงจาก:

– Hfocus.org เจาะลึกระบบสุขภาพ

– TheCoverage

– กรุงเทพธุรกิจ

 

ติดตาม ISAN Insight & Outlook ทุกช่องทางได้ที่

https://linktr.ee/isan.insight

 

#ISANInsightAndOutlook #อีสาน #ISAN #อีสานอินไซต์ #ขาดสภาพคล่อง #รพ.สธ. #วิกฤติการเงิน #รพ.ขอนแก่น #รพขาดสภาพคล่อง #เงินบำรุงติดลบ #รพเงินบำรุงติดลบ #โรงพยาบาลเงินบำรุงติดลบ