ปรากฏการณ์ราคาข้าวในภาคอีสานที่พุ่งแรงในช่วงปลายฤดูเก็บเกี่ยวปีนี้ ไม่เพียงเป็นข่าวดีเชิงรายได้ของเกษตรกรเท่านั้น แต่ยังเป็น “กรณีศึกษาเชิงโครงสร้าง” ของเศรษฐกิจการเกษตรไทยที่สะท้อนความซับซ้อนระหว่างกลไกตลาด ความเสี่ยงด้านการผลิต และพฤติกรรมของชาวนา ราคาข้าวเหนียวแห้งที่ทะยานจากระดับราว 6,000 บาทต่อตัน ไปแตะ 11,000 บาท และข้าวเจ้าหอมมะลิที่ขยับขึ้นถึง 15,500-16,000 บาทต่อตัน
แม้จะมีผลผลิตรวมลดลงจากโรคระบาดในนาข้าว เมล็ดพันธุ์ที่ขาดคุณภาพ และสภาพแวดล้อมการผลิตที่ผันผวน ปัจจัยเหล่านี้ก่อให้เกิดภาวะอุปทานตึงตัว ซึ่งเมื่อปะทะกับอุปสงค์จากโรงสีและผู้ค้าข้าวที่ยังคงมีอยู่ต่อเนื่อง กลไกราคาจึงตอบสนองอย่างรุนแรงในเวลาอันสั้นนั่นเอง
เหตุการณ์นี้แสดงให้เห็นถึงความยืดหยุ่นของราคาข้าวที่สูงกว่าปกติในช่วงปลายฤดูเก็บเกี่ยว เมื่อปริมาณข้าวใหม่เข้าสู่ตลาดลดลง ขณะที่ผู้ซื้อยังจำเป็นต้องรักษาสต๊อกเพื่อการสี การแปรรูป และการส่งมอบตามสัญญา ราคาจึงกลายเป็นเครื่องมือหลักในการดึงดูดผลผลิตที่เหลืออยู่ในมือเกษตรกร ตลาดกลางข้าวและพืชไร่ จ.กาฬสินธุ์ กลับมาคึกคักผิดคาด
อย่างไรก็ตาม ความหายของคำว่าชาวนา “ยิ้มทั้งน้ำตา” แม้ราคาข้าวจะสูงขึ้นอย่างที่ไม่เคยเห็นมาหลายปี แต่รายได้สุทธิของครัวเรือนเกษตรจำนวนมากกลับไม่ได้เพิ่มขึ้นในสัดส่วนเดียวกัน เนื่องจากผลผลิตต่อไร่ลดลงอย่างหนัก ต้นทุนการผลิตทั้งปุ๋ย สารเคมี ค่าแรง และค่าเช่าที่ดิน ปรับตัวสูงขึ้นต่อเนื่อง ขณะที่ชาวนาจำนวนไม่น้อยจำเป็นต้องขายข้าวสดตั้งแต่ต้นฤดูในราคาเพียง 6-7 บาทต่อกิโลกรัม เพื่อแก้ปัญหาสภาพคล่องและภาระหนี้สิน นี่ก็สามารถสะท้อนข้อจำกัดเชิงสถาบันของระบบการเงินชนบท ที่ทำให้เกษตรกรไม่สามารถถือครองผลผลิตเพื่อรอจังหวะราคาที่เหมาะสมได้นั่นเอง
ความเสี่ยงจากโรคระบาดหรือคุณภาพเมล็ดพันธุ์สามารถทำให้ปริมาณผลผลิตหายไปจากตลาดได้ในวงกว้าง นั่นย่อมสะท้อนว่าฐานการผลิตยังพึ่งพาปัจจัยธรรมชาติและแรงงานมนุษย์มากเกินไป ขณะที่การลงทุนด้านวิจัย พัฒนา และถ่ายทอดเทคโนโลยียังไม่ทั่วถึง การแนะนำให้ใช้พันธุ์ข้าวคุณภาพ วิธีนาดำ การควบคุมวัชพืช และการจัดการน้ำในแปลงนา จึงไม่ใช่เพียงข้อเสนอเชิงเทคนิคเท่านั้น แต่คือความพยายามยกระดับ “ผลิตภาพรวม” ของภาคการผลิตข้าวในอีสาน เพื่อให้รายได้เกษตรกรมีเสถียรภาพมากกว่าการลุ้นราคาตลาดเพียงปีต่อปี
นอกจากนี้ การที่ชาวนาหลายรายเริ่มมองไปข้างหน้าและพิจารณาปรับโครงสร้างการปลูก โดยหันไปปลูกข้าวเจ้าหอมมะลิมากขึ้น สะท้อนการตอบสนองต่อสัญญาณราคาของตลาดอย่างมีเหตุผล แม้จะตระหนักว่าผลผลิตต่อไร่อาจต่ำกว่าข้าวเหนียว แต่ราคาที่สูงกว่า ความต้องการในตลาดส่งออก และภาพลักษณ์สินค้าพรีเมียม ทำให้ข้าวหอมมะลิถูกมองเป็นพืชเศรษฐกิจที่มีศักยภาพสร้างรายได้ในระยะกลาง อย่างไรก็ตาม หากการปรับตัวนี้เกิดขึ้นพร้อมกันในวงกว้างโดยไร้การกำกับเชิงนโยบาย ก็อาจนำไปสู่วัฏจักรอุปทานล้นตลาดและราคาตกต่ำในอนาคต ซึ่งเป็นปัญหาเชิงโครงสร้างที่ภาคเกษตรไทยเผชิญซ้ำแล้วซ้ำเล่า
ปรากฏการณ์ราคาข้าวอีสานปีนี้ ความผันผวนของรายได้เกษตรกรส่งผลโดยตรงต่อกำลังซื้อ การบริโภค และเศรษฐกิจท้องถิ่นในวงกว้าง เมื่อราคาข้าวปรับตัวสูงขึ้น เงินหมุนเวียนในตลาดท้องถิ่น ร้านค้า และบริการจึงเพิ่มขึ้นตามไปด้วย ในขณะเดียวกัน ความไม่แน่นอนด้านผลผลิตและราคา ก็ทำให้การฟื้นตัวนี้เปราะบางและอาจหดตัวได้อย่างรวดเร็ว
อ้างอิงจาก:
– จับกระแสเกษตร
ติดตาม ISAN Insight & Outlook ทุกช่องทางได้ที่
https://linktr.ee/isan.insight
#ISANInsightAndOutlook #อีสาน #ISAN #อีสานอินไซต์ #Business #Economy #ธุรกิจ #เศรษฐกิจ #ธุรกิจอีสาน #เศรษฐกิจอีสาน #เกษตรอีสาน #ข้าวเหนียว #ชาวนา #ข้าวเหนียวราคาพุ่ง
