ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ กำลังเผชิญโจทย์ใหญ่ด้านหนี้ครัวเรือนเกษตร โดยข้อมูลจากสำนักงานสถิติแห่งชาติ ปี 2566 ระบุว่า ครัวเรือนเกษตรในภาคอีสานมีหนี้เฉลี่ย 286,735 บาทต่อครัวเรือน และส่วนใหญ่เป็นหนี้ที่เกี่ยวข้องกับ “การผลิตทางการเกษตร” คิดเป็นกว่า 59.3% ขณะที่อีกก้อนใหญ่คือหนี้เพื่อการอุปโภคบริโภค ครัวเรือนจำนวนไม่น้อยจึงติดกับดักวงจรหนี้ที่ยืดเยื้อ เพราะรายได้ไม่สอดคล้องกับต้นทุนที่สูงขึ้นทุกปี
หากเจาะลึกลงไปในระดับจังหวัด จะพบความน่าสนใจ คือ “ชัยภูมิ” กลายเป็นจังหวัดที่มีหนี้เฉลี่ยต่อครัวเรือนเกษตรสูงที่สุดในอีสาน อยู่ที่ราว 450,981 บาทต่อครัวเรือน สูงกว่าค่าเฉลี่ยภาคเกือบเท่าตัว รองลงมาคือ นครราชสีมาและอำนาจเจริญ ซึ่งสะท้อนให้เห็นว่าโครงสร้างเศรษฐกิจการเกษตรในแต่ละจังหวัดมีผลอย่างยิ่งต่อภาระหนี้ โดยชัยภูมิเป็นจังหวัดที่มีพื้นที่เพาะปลูกขนาดใหญ่ โดยเฉพาะ ข้าว มันสำปะหลัง และอ้อยโรงงาน ซึ่งพืชเหล่านี้ต้องการเงินทุนหมุนเวียนสูง ทั้งค่าปุ๋ย สารเคมี เมล็ดพันธุ์ แรงงาน และค่าเชื้อเพลิงในการขนส่ง ผลผลิตจึงขึ้นอยู่กับเงินกู้เป็นหลัก หากราคาตกต่ำ เกษตรกรก็ยิ่งยากที่จะปลดหนี้นั่นเอง
อีกปัจจัยที่ทำให้หนี้ขยายตัว คือความผันผวนด้านต้นทุนปัจจัยการผลิต โดยเฉพาะราคาปุ๋ยและพลังงานที่พุ่งสูงในรอบหลายปีที่ผ่านมา แม้ผลผลิตเกษตรจะขายได้ แต่รายได้สุทธิกลับถูกหักออกไปกับต้นทุนเกือบทั้งหมด จึงทำให้เกิดพฤติกรรม “กู้ใหม่เพื่อใช้หนี้เก่า” หรือหมุนหนี้จากหลายแหล่ง ทั้งในระบบ อย่างเช่น ธ.ก.ส., สหกรณ์การเกษตร และนอกระบบ การกู้ลักษณะนี้แม้จะช่วยพยุงการผลิตระยะสั้น แต่กลับซ้ำเติมภาระหนี้ระยะยาว
หนี้ครัวเรือนเกษตรในอีสานส่งผลต่อศักยภาพการบริโภคและการลงทุนในภูมิภาคโดยตรง เมื่อรายได้ครัวเรือนจำนวนมากถูกผูกไว้กับหนี้ การใช้จ่ายในท้องถิ่นย่อมลดลง ส่งผลต่อธุรกิจรายย่อย ร้านค้า และตลาดแรงงานในวงกว้าง อย่างไรก็ตาม ในอีกด้านหนึ่งนี่อาจเป็น “ช่องว่างเชิงธุรกิจ” ที่รอการออกแบบผลิตภัณฑ์ทางการเงินใหม่ ๆ อย่างเช่น สินเชื่อฤดูกาล ระบบประกันผลผลิต หรือการลงทุนในภาคแปรรูปเกษตร เพื่อลดความเสี่ยงด้านราคาและสร้างรายได้ที่มั่นคงกว่าเดิม
การที่ชัยภูมิเป็น “แชมป์หนี้ครัวเรือนเกษตร” เป็นผลสะท้อนจากโครงสร้างพืชเศรษฐกิจขนาดใหญ่ที่ใช้ต้นทุนสูง ความผันผวนของตลาดสินค้าเกษตร ตลอดจนพฤติกรรมการเงินของครัวเรือน หากไม่เร่งหาทางออกในเชิงโครงสร้าง ทั้งนโยบายและกลไกทางธุรกิจ ภาคอีสานอาจต้องแบกรับภาระหนี้ที่หนักขึ้นเรื่อย ๆ และกระทบต่อการพัฒนาเศรษฐกิจในระยะยาวนั่นเอง
อ้างอิงจาก:
– สำนักงานสถิติแห่งชาติ
– ธนาคารแห่งประเทศไทย
– TDRI
– PIER (สถาบันวิจัยเศรษฐกิจ ป๋วย อึ๊งภากรณ์)
– ThaiPublica
ติดตาม ISAN Insight & Outlook ทุกช่องทางได้ที่
https://linktr.ee/isan.insight
#ISANInsightAndOutlook #อีสาน #ISAN #อีสานอินไซต์ #Business #Economy #ธุรกิจ #เศรษฐกิจ #ธุรกิจอีสาน #เศรษฐกิจอีสาน #หนี้ครัวเรือนเกษตรอีสาน #หนี้ครัวเรือน #หนี้
