เรื่องราวของ “เขากระโดง” จังหวัดบุรีรัมย์ คือมหากาพย์ข้อพิพาทที่ยืดเยื้อมากว่า 100 ปี นับตั้งแต่ปี พ.ศ. 2462 ที่รัฐออกพระราชกฤษฎีกากำหนดแนวทางรถไฟสายภาคอีสาน เส้นนครราชสีมา-บุรีรัมย์-อุบลราชธานี โดยมีการกันพื้นที่จำนวนหนึ่งไว้ล่วงหน้าเพื่อใช้ในการก่อสร้าง แม้จะยังไม่ได้วางรางจริงก็ตาม แต่ได้ประกาศห้ามบุกรุกหรือออกเอกสารสิทธิ์ใดๆ บนพื้นที่ดังกล่าว แต่เมื่อเวลาผ่านไปทำให้พื้นที่เขากระโดงค่อยๆ กลายเป็นที่อยู่อาศัยของประชาชน มีการตั้งถิ่นฐาน สร้างบ้านเรือน โรงเรียน และวัด อีกทั้งยังมีความพยายามออกโฉนดและซื้อขายเปลี่ยนมืออย่างต่อเนื่องจนกลายเป็นปัญหาสะสมที่ไม่เคยถูกแก้ไขอย่างเด็ดขาดนั่นเอง
จุดเปลี่ยนสำคัญเกิดขึ้นในปี พ.ศ. 2513 เมื่อการรถไฟแห่งประเทศไทย (รฟท.) หารือกับนายชัย ชิดชอบ นักการเมืองท้องถิ่นผู้ทรงอิทธิพล โดยมีการระบุในบันทึกประชุมว่า รฟท. ยอมให้ครอบครัวชิดชอบและผู้เกี่ยวข้องอาศัยอยู่ต่อชั่วคราวในรูป “สัญญาอาศัย” แต่ในทางปฏิบัติกลับไม่มีการดำเนินการจริง ไม่นานหลังจากนั้นก็มีการออกโฉนดแปลงหนึ่งและถูกซื้อขายหมุนเวียนในกลุ่มตระกูลเดียวกัน โดยเหตุการณ์นี้สะท้อนให้เห็นว่าที่ดินเขากระโดงไม่ได้เป็นเพียงแค่พื้นที่อยู่อาศัยเท่านั้น แต่ยังกลายเป็น “ทุนทางการเมือง” ที่เชื่อมโยงอำนาจท้องถิ่นและผลประโยชน์ทางเศรษฐกิจเข้าด้วยกันอย่างแนบแน่น
เมื่อเข้าสู่ปลายทศวรรษ 2540 รัฐเริ่มเข้ามาจัดการแบบจริงจัง คณะกรรมการกฤษฎีกาวินิจฉัยชัดเจนว่าที่ดินเขากระโดงเป็นกรรมสิทธิ์ของการรถไฟฯ และต่อมา ศาลแพ่งจนถึงศาลฎีกาก็ตัดสินไปในทิศทางเดียวกันว่าประชาชนไม่มีสิทธิครอบครอง อย่างไรก็ตาม การชนะคดีในเชิงกฎหมายไม่ได้หมายความว่ารฟท. จะได้ที่ดินคืนทันที เนื่องจากความจริงในพื้นที่มีประชาชนอาศัยอยู่จำนวนมาก หลายแปลงถูกพัฒนาเป็นวัด โรงเรียน หรือที่ทำการเอกชน การบังคับคดีจึงเต็มไปด้วยข้อจำกัด ทั้งในด้านมนุษย์และในด้านสังคม
โดยปัญหานี้ไม่ได้หยุดอยู่แค่ข้อพิพาทด้านสิทธิครอบครองเท่านั้น เพราะเขากระโดง 5,083 ไร่ ถูกบรรจุในแผนพัฒนาเป็น “สถานีขนถ่ายสินค้า” หรือ Dry Port ของภาครัฐ หากโครงการนี้เกิดขึ้นจริง บุรีรัมย์จะถูกยกระดับจากเมืองกีฬาและท่องเที่ยวให้กลายเป็นศูนย์กลางโลจิสติกส์ของอีสานใต้ เชื่อมการค้ากับประเทศเพื่อนบ้านอย่างลาว กัมพูชา และเวียดนาม ผลประโยชน์ที่จะตามมาไม่เพียงลดต้นทุนการขนส่งเท่านั้น แต่ยังดันมูลค่าอสังหาริมทรัพย์โดยรอบให้พุ่งสูงขึ้น และสร้างโอกาสใหม่ให้กับภาคธุรกิจท้องถิ่นและนักลงทุนจากภายนอก ดังนั้น การช่วงชิงกรรมสิทธิ์ที่ดินในบริเวณนี้จึงเท่ากับการช่วงชิงอนาคตทางเศรษฐกิจของทั้งจังหวัดและภูมิภาคนั่นเอง
เมื่อก้าวเข้าสู่ยุคการเมืองร่วมสมัย หลังปี พ.ศ. 2566 ศาลปกครองกลางสั่งให้กรมที่ดินสอบสวนเพื่อพิจารณาการเพิกถอนโฉนดที่ดินที่ออกทับซ้อน ผลการสอบสวนกลับสรุปว่า “ไม่ควรเพิกถอน” เพราะยังไม่มีหลักฐานยืนยันชัดเจนว่าพื้นที่ทั้งหมดเป็นของการรถไฟฯ อย่างไรก็ตาม รฟท. ไม่ยอมแพ้ และเมื่อเข้าสู่ปี พ.ศ. 2568 สถานการณ์ทางการเมืองเปลี่ยนไป พรรคภูมิใจไทยและตระกูลชิดชอบไม่ได้มีส่วนร่วมในรัฐบาล การสะสางปัญหานี้จึงถูกเร่งเดินหน้าโดยกรมที่ดิน แต่ในเวลาเดียวกัน กลุ่มทุนท้องถิ่น ทนายความ และชาวบ้านก็รวมตัวคัดค้าน โดยอ้างว่าหลักฐานแผนที่ของรฟท. ไม่ใช่ของแท้จาก พ.ร.ฎ. 2462 และคำพิพากษาศาลไม่อาจผูกพันบุคคลที่ไม่ใช่คู่ความ
ข้อพิพาทเขากระโดงจึงไม่ใช่เพียงการแย่งสิทธิครอบครองเท่านั้น แต่เป็นการปะทะกันของกฎหมาย การเมือง และเศรษฐกิจในระดับลึก หากมองในเชิงธุรกิจ ที่ดินแห่งนี้คือทุนพัฒนาที่สามารถยกระดับภูมิภาคได้ทันทีหากได้รับการบริหารจัดการที่ชัดเจน แต่หากรัฐใช้วิธีเวนคืนโดยไม่คำนึงถึงต้นทุนทางสังคม ก็อาจสร้างแรงต่อต้านใหม่และบั่นทอนเสถียรภาพการลงทุน ในทางกลับกัน หากปล่อยให้ทุนท้องถิ่นควบคุมโดยไม่จัดการ ความเหลื่อมล้ำเชิงอำนาจก็จะยิ่งรุนแรงและบิดเบือนตลาดที่ดินหรือไม่?
อ้างอิงจาก:
– THAIRATH
– SUM UP
ติดตาม ISAN Insight & Outlook ทุกช่องทางได้ที่
https://linktr.ee/isan.insight
#ISANInsightAndOutlook #อีสาน #ISAN #อีสานอินไซต์ #Business #Economy #ธุรกิจ #เศรษฐกิจ #ธุรกิจอีสาน #เศรษฐกิจอีสาน #เขากระโดง #จังหวัดบุรีรัมย์
